Landschaften Des 1 Weltkriegs

Openingsrede „ Landschappen van de Eerste Wereldoorlog.
Het einde van de 1. Wereldoorlog.  Afbeeldingen en Installaties van Geert Koevoets“ 

Hartelijk welkom.

Speciaal wil ik de kunstenaar Geert Koevoets met echtgenote begroeten,
die voor deze opening uit Nederland naar Bad Kreuznach gekomen zijn.

Mijn dank geldt eveneens:

– Historisch Museum van de Palts, Speyer

– Andreas Karmers, Hamburg (Audioboek producent)

– Imperial War Museum, London

voor de gebruiksrechten en het ter beschikking stellen van foto- en geluidsmateriaal.
– en het Militairhistorisch Museum, Dresden
voor hun inhoudelijke ondersteuning.

Geachte gasten,

De Eerste Wereldoorlog – vooral het einde 100 jaar geleden – is voor mij aanleiding om aan dit historisch moment een tentoonstelling te weiden.
Een andere reden zich met W.O.1 bezig te houden is regionaal, nl. locatiegerelateerd.

Bad Kreuznach lag meer of minder ver van het front- en oorlogsgebeuren,
was echter wel uitgangspunt van belangrijke militaire en politiek-historische besluiten:
hier, in het Kurpark, was vanaf begin 1917 tot maart 1918 het „Grote Hoofdkwartier van zijne Majesteit de Keizer en Koning“ gestationeerd.

O.a. waren vele telecommunicatiekabels naar de troepen getrokken, waarmee Kreuznach – tenminste de Duitse legerleiding –  in contact stond met de fronten in de wereld. Wereldgeschiedenis werd met regionaalgeschiedenis verwoven.

Op 11.11.2018 was het einde van W.O.1 – en daarmee de oude wereldorde – een feit.

De regionale historische referentie is uitgangspunt van deze nieuwe wisseltentoonstelling in musea Schlosspark en Römerhalle te Bad Kreuznach. Het thema van deze tentoonstelling is echter „Landschappen van de Eerste Wereldoorlog“.

Enerzijds moet de herinnering aan deze wereldbewegende oorlog wakker gehouden worden en de blik richten op dat wat de oorlog is: vernieling en leed, tevens het gevolg – nl. een complete verandering van de samenleving (op politiek, sociaal, militair, technisch etc. gebied).

Anderzijds is het geen opsomming van historische feiten. Deze tentoonstelling richt zich op de uitbeelding van de Eerste Wereldoorlog in de kunst en fotografie. Deze media, die de oorlogen en heersenden – evenals, na het 2e kwartaal van de 20e eeuw, hun slachtoffers – een gezicht geven,  die het vermeend documenteren en in hun werking versterken.

De kunst heeft in de loop der tijd vele kunsthistorisch belangrijke en sociaal invloedrijke werken tot stand gebracht, die direct of indirect met oorlog in betrekking staan.

Kunstenaars als Jaques Callot of Francisco de Goya schilderen op indrukwekkende manier de oorlog en daarmee een negatief beeld van de menselijke natuur.
Ludwig Meidners apocalyptische landschappen (ontstaan vanaf 1912) schijnen reeds visioen en voorboden van de Eerste Wereldoorlog te zijn. Pablo Picasso is met zijn werk Guernica (1937) een ander voorbeeld in de moderne beeldende kunst, hetgeen de Tweede Wereldoorlog verbeeldt.

De oorlog was bij de beeldende kunstenaars weliswaar aanleiding zich hier „creatief“ mee uiteen te zetten, maar neemt bij de huidige Europese kunstenaars een ondergeschikte positie in.

Een uitzondering hierop vormt de Nederlandse kunstenaar Geert Koevoets (geboren 1957).

Hij houdt zich sinds meer dan twintig jaar intensief met de Eerste Wereldoorlog bezig.

Vlaanderen was één van de belangrijkste oorlogsgebieden in de tijd van 1914-18, wat tot op heden haar landschap en de omgeving bepaald. Dit landschap fascineerde hem en plaatsen zoals Yperen wekten  zijn interesse. Landschap en oorlog zijn universele onderwerpen die Geert Koevoets artistiek omzet, waarbij de mens en zijn acties het eigenlijke thema vormen.

Naast de historische afbeeldingen (zoals b.v. de Merian-gravure met de belegering van de stad Kreuznach), neemt de fotografie sinds eind 19e eeuw een steeds belangrijkere plaats in de weergave van oorlogshandelingen in. Zij verdringt steeds meer de oude informatiebronnen (boeken, olieverfschilderijen, grafieken enzovoorts). Foto´s beïnvloeden de maatschappij en worden tot een massamedium. Zij werden het visuele communicatiemiddel van de geïndustrialiseerde oorlog.

Geert Koevoets gebruikt in zijn kunstwerken, geëxposeerd  in Museum Schlosspark en Museum Römerhalle, „historische“ oorlogsfoto´s – vaak propagandafoto´s – die hij tegelijkertijd effectvol en onthullend inzet als basis voor een nieuwe boodschap. Een inhoudelijke verandering, waardoor de vermeend neutrale en documenterende foto de intentie van de maker verraad. De vergrotingen – de bijna levensgrote weergave van gebombardeerde landschappen, uitgewiste dorpen of loopgraven – geven een waarheidsgetrouw beeld en zeker een emotionelere toegang als de vermeende onschuldige propagandafoto´s. De Engelse soldaat in de gebombardeerde loopgraaf, waar een detail – een bajonet van een gevallene (?) – een visuele aantrekkingskracht en een verhalend effect op de kijker en zijn interpretatie ontvouwt (kunstwerk: Wieltje-Gravenstafel Road). Of luchtverkenningsfoto’s van landschappen, die op een maanlandschap lijken – onherbergzaam en vijandig (installatie: Memory of Landscapes).

De structuren van de stellingoorlog zijn de wonden en littekens van het land. Lijnen en vlaktes vormen een bijna abstract uitziend schilderij, tot de kijker begrijpt, wat hij eigenlijk ziet. Deze 

verontrusting wordt overgedragen op de toeschouwer.

De bijzondere lichtsculpturen zijn de visuele uitvoering van metaalstaven, die ter bevestiging van prikkeldraad dienden en de gekscherende bijnaam  “varkensstaarten”  (“queue de cochon”) hadden.

Prikkeldraad en draadverstrengelingen, zgn. “Flandernzäune”, moeten tot de nieuwe technische ontwikkelingen van de Eerste Wereldoorlog gerekend worden en vormen, in combinatie met honderdvoudige salvo´s van één enkel machinegeweer, een van de dodelijkste militaire hindernissen.

Geert Koevoets sculpturen uit gebogen fluorescerende buislampen symboliseren door hun historische vorm en functie: de grens, de grens die zowel bescherming als ook dood betekent, het gebied in het beruchte niemandsland.    

Anderzijds toont het materiaal, het breekbare glas, en vooral het licht iets nieuws: het markeert niet alleen deze grens, maar wijst ook op de breekbaarheid van het leven.  Het licht betekent bij Koevoets energie, waarbij het symbolische begrip energie als spiritueel concept een verreikende betekenis toekomt. Licht heeft een bijna heilige betekenis als symbool van hoop in de duisternis.
De lichtsculpturen wijzen echter ook op de breekbaarheid van de vrijheid en alle geografische grenzen.

De kleuren rood en blauw staan symbolisch voor hemel en aarde, bovendien voor de twee tegenstanders: de Duitsers tekenden de wisselende fronten op hun militaire kaarten in rood, de geallieerden deden dit in blauw.

Met de keuze van de foto´s, hun inhoudelijke en ruimtelijke structuur bij de installaties en de combinatie met de opvallende lichtsculpturen, weet Geert Koevoets zijn eigen stijl te ontwikkelen en gelijktijdig de oorlog niet te esthetiseren of te bagatelliseren.

Zijn kunstwerken maken geen gebruik van oppervlakkige, schokkende beelden van dood of andere gruwelijkheden. Koevoets kunst is terughoudend en tegelijkertijd van hoge energetische, emotionele kracht: verontrustend in werking en boodschap.
Het landschap wordt tot symbool voor de verwoesting van samenleving, volken en wereld.

In Museum Schlosspark, het eerste deel van de tweevoudige tentoonstelling, staan objecten uit deze tijd tegenover moderne kunstwerken en vormen zo de historische referentie. De toenmalige tijdgeest illustreren het beeld van keizer Wilhelm II met zijn medailles, evenals het IJzeren Kruis – dat aan 5,1 miljoen soldaten en burgers toegekend werd – en waarvoor velen hun leven wilden geven, als ook affiches en foto´s van Duitse en Geallieerde zijde. 

De historische architectuur van Museum Schlosspark, met haar aanbouw uit de tijd om 1900, vormt de achtergrond en reflecteert met haar decoraties de sociale elite ver weg van militaire conflicten in de eerste wereldoorlog.

Het tweede deel van deze speciale tentoonstelling, in Museum Römerhalle, omvat een begaanbare installatie van de kunstenaar. De titel De Fluiterzaal wijst naar een novelle van Paul Alverdes, een aan het Somme front zwaar gewond geraakte Duitse soldaat.
Geert Koevoets artistieke omzetting laat een nagebouwde oorlogs-ziekenzaal zien, waarbij de foto´s in contrast staan met menselijkheid en verbroedering.

Graag wil ik U nog op ons kaderprogramma wijzen, onder andere.:

– 27.05.18   1. lezing van Prof. Dr. Kißener van de Universiteit Mainz over “De eerste wereldoorlog in het westen en dichtbij het thuisgebied “

– 15.09.18   Een bijzonder concert in de Römerhalle met “Voices of the Trenches /stemmen uit de loopgraven” (Lizet van Beek en John Nuyten,gitaar).

Voordat we in aansluiting naar Museum Römerhalle gaan, wil ik U op een nieuwe vorm der tentoonstellings-techniek opmerkzaam maken: het gebruik van audio, het audioboek “Heeresbericht” naar het gelijknamige boek van Edlef Köppen, ook een soldaat uit de Eerste Wereldoorlog .

Hartelijk dank voor Uw komst en interesse.

Marco van Bel
Museumdirektion
KulturViertel Bad Kreuznach
(Vertaling: Evert en Heleen van Bel-Bijleveld).